Մթնոլորտի աղտոտում․ հիմնախնդիրը աննախադեպ ցուցանիշներ է գրանցում

Մթնոլորտային օդի աղտոտումը էկոլոգիական այն խնդիրներից է, որոնց վտանգը սպառնում է ողջ մարդկությանը։ Անկախ նրանից, թե որ երկրում եք ապրում՝ այս խնդրից փախչելը դժվար է։

Ըստ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության տվյալների՝ օդի աղտոտվածությունն ամեն տարի սպանում է մոտ 7 միլիոն մարդու: Սա պայմանավորված է նրանով, որ տասը մարդուց ինը շնչում է աղտոտվածության բարձր մակարդակ ունեցող օդ։ Այլ կերպ ասած, աշխարհի բնակչության 91%-ը շնչում է այնպիսի օդ, որը չի համապատասխանում ԱՀԿ-ի չափանիշներին։

Պետք է նշել, որ այս խնդրում իրենց դերը ունեն թե՛ մարդածին, թե՛ բնական գործոնները։ Բնական արտանետումների օրինակներ են հրաբուխներից, հանքերից, ճահիճներից արտանետված գազերն ու նյութերը։                                          

Օդի բաղադրության փոփոխության հարցում մեծ բաժին ունի մարդկային գործոնը։ Մարդու ցանկացած գործունեություն՝ թե՛ կենցաղում, թե՛ արդյունաբերության, թե՛ գյուղատնտեսության մեջ, կարող է օդի աղտոտման պատճառ դառնալ։  Քաղաքային արտանետումների ծխից մինչև սենյակում կուտակված ծխախոտի ծուխը կարող է սպառնալիք դառնալ։                             

Մթնոլորտն աղտոտում են քիմիական նյութերը, զանազան միկրոօրգանիզմները, երբ դրանց արտանետվող քանակները գերազանցում են թույլատրելի սահմանները: Մթնոլորտային հիմնական աղտոտիչներն են ծծմբի և ազոտի օքսիդները, ածխաթթու և շմոլ գազերը։ Դրանց քանակի ավելացման գլխավոր պատճառը նավթի, գազի, քարածխի, կենցաղային և արդյունաբերական թափոնների ու փայտի այրումն է: Այս ամենի հիմքում, իհարկե, մարդու գործունեությունն է։ Տեխնիկայում կիրառվող բազմաթիվ օքսիդացման, այրման գործընթացներն ուղեկցվում են թթվածնի ծախսով և ածխաթթու գազի անջատումով, ինչի հետևանքով օդի բաղադրության մեջ թթվածնի քանակը նվազում է, իսկ ածխաթթու գազինը՝ աճում։ Միայն այս տարի՝ 2022-ին, արդեն մթնոլորտ է արտանետվել մոտ 2.5 միլիարդ տոննա CO₂:                             
Գազից բացի, մթնոլորտ են թափանցում և պահպանվում պինդ ածխածինը՝ մուրը, և ծանր մետաղները: Ախտածին մանրէների ներթափանցումն էլ կապված է բույսերի և կենդանիների նեխման գործընթացի հետ։                                                       
Շրջակա միջավայրի և կենդանի օրգանիզմների համար բացասական ներգործություն կարող են ունենալ օդի բաղադրության և՛ որակական, և՛ քանակական փոփոխությունները։ Առաջին դեպքում օդում հայտնվում են նյութեր, որոնք ի սկզբանե չկային, երկրորդ դեպքում օդի բաղադրիչներից որևէ մեկի քանակը պատկասում կամ ավելանում է։

Հետևանքներ

Պետք է հասկանալ, որ այնպիսի հիմնախնդիրները, ինչպիսին օդի աղտոտվածությունն է, լուրջ ազդեցություն են թողնում մարդկության կյանքի որակի, վաղաժամ մահացությունների պատկերի վրա։ Այս ամենով պայմանավորված՝ նկատելի է մի շարք հիվանդությունների հանդիպման հաճախակիացում, որոնք հանգեցնում են մահվան։

Դրանք են՝

• Ինսուլտ
• Սիրտ-անոթային հիվանդություններ
• Թոքային քրոնիկ խանգարումներ
• Թոքերի քաղցկեղ
• Սուր շնչառական վարակներ

Մթնոլորտի աղտոտվածության պատճառով մեծ վնասներ է կրում կենդանական և բուսական աշխարհը։                                         
«Թեև մենք վերջին 40 տարիների ընթացքում առաջընթաց ենք արձանագրել օդի որակի բարելավման գործում, կլիմայի փոփոխությունը հետագայում դժվարացնելու է աղտոտման չափանիշների բավարարումը, ինչը առողջապահական լուրջ խնդիրներ է խոստանում», — ասում է NRDC գիտական կենտրոնի փոխտնօրեն, ավագ գիտնական Քիմ Նոուլթոնը։

Ինչպե՞ս պայքարել

Օդի աղտոտման խնդրի լուծումը պահանջում է համատեղ ջանքեր, քանի որ այն շատ մեծ մասշտաբներ է ստացել։ Վերջին տարիներին՝ հատկապես պանդեմիայի հետևանքով շատ գործարանների աշխատանքի դադարեցմանը զուգընթաց՝ Եվրոպայում օդի աղտոտվածության մակարդակը բավական նվազել է, սակայն այդ ցուցանիշը դեռևս չի համապատասխանում Եվրամիության չափանիշներին։ Պայքարի շատ տարբեր ձևեր կան, նորերը դեռ մշակվում և փորձարկվում են։

• Օրենք և վերահսկողություն

Զարգացած շատ երկրներ հաջողությունների են հասել՝ գործի դնելով իրավական տարբեր լծակներ։ Լոնդոնի 1952-ի ողբերգությունից հետո, որի ժամանակ ածխային արտանետումների ամպերի պատճառով հազարավոր մարդիկ զոհվեցին, օգտագործվեց «Մաքուր օդ» ծրագիրը, որով լուրջ արդյունաբերական սահմանափակումներ դրվեցին։

• Վերականգնվող և էկո էներգիա

Այլընտրանքային կամ վերականգնվող էներգիայի աղբյուրներ ընտրելը էներգիա արտադրելու համար, գործնականում լուծում է տալիս օդի աղտոտվածությանը: Ըստ էության՝ վերականգնվող և կայուն էներգիայի աղբյուրներում ներդրումներ կատարելը նվազեցնում է աղտոտումը՝ միևնույն ժամանակ պաշտպանելով յուրաքանչյուրիս ապագան:

• Իրազեկվածության բարձրացում

Պարբերաբար փորձ է արվում քարոզչությունների, տեսահոլովակների, գովազդների միջոցով բարձրացնելու մարդկության գիտակցական մակարդակը։ Իրազեկության ստեղծումը պետք է համարվի թիվ մեկ գործոնը, քանի որ այն կստիպի մարդկանց հասկանալ օդի աղտոտման աղբյուրներն ու հետևանքները:

• Տրանսպորտային արտանետումների նվազեցում

Աշխարհն այսօր ընտրում է տրանսպորտային այնպիսի միջոցներ, որոնք կարող են կանխել մեզ սպառնացող աղետը։ Մեծ տարածում է գտել հեծանվային տրանսպորտին անցնելը, էլեկտրոմոբիլների օգտագործումը։